معرفی کتاب سیری در نهج البلاغه

در کتاب سیری در نهج البلاغه، شهید مطهری به معرفی سخنان و کلمات امام علی علیه السلام  می پردازد. و از امتیازات ، زیبایی و تأثیر و نفوذ کلام مولا علی علیه السلام صحبت می کند و این که ما شیعیان قدر و قیمت این گوهر گران بها را مانند بسیاری چیزهای دیگر ندانسته ایم و تاکنون آن طور که شایسته و بایسته است از آن بهره برداری ننموده ایم.

در مقدمه کتاب نحوه ی آشنایی استاد با نهج البلاغه در کلاس های درس عالم ربانی حاج میرزا علی آقا شیرازی اصفهانی مطرح شده است که خود جالب و خواندنی است. ایشان در توصیف استاد گرانمایه ی خویش می فرمایند:« او با نهج البلاغه می زیست، با نهج البلاغه تنفس می کرد. روحش با این کتاب همدم بود، نبضش با این کتاب می زد و قلبش با این کتاب می تپید ... او متخصص برخی از دنیاهای نهج البلاغه بود و در آنچه متخصص بود خود بدان «متحقق» بود، یعنی آن قسمت از نهج البلاغه در او عینیت خارجی یافته بود. »(ص12و 14)

استاد شهید در مورد کتاب خویش نیز بیان می کنند که : « از اول که نام سیری در نهج البلاغه به آن دادم، توجه داشتم که کار من جز یک سیر و یک گردش نام دیگری نمی تواند داشته باشد.»(ص16)   

هم چنین می گویند: «اکنون دو کار در مورد نهج البلاغه در پیش است: یکی غور و تعمق در محتوای نهج البلاغه است، تا مکتب علی در مسائل مختلف و متنوعی که در نهج البلاغه مطرح است دقیقاً روشن شود که جامعه اسلامی سخت بدان نیازمند است، دیگر تحقیق در اسناد و مدارک نهج البلاغه.» (ص16)

سپس در ادامه کتاب به معرفی محتویات اثر ارزشمند «نهج البلاغه» که توسط سید رضی جمع آوری و نامگذاری شده می پردازد و شگفتی های کلام مولا در خطبه ها ، نامه ها و ... مورد تفحص قرار می دهند. و با شاهکارهای مختلف ادبی در زمینه های مختلف در جهان مقایسه نموده و به امتیازات برجسته ی سخنان امیرالمؤمنین اشاره می کنند که شاهکاری است چندبعدی و محدود به زمینه ی خاصی نمی شود و این به گوینده ی آن مربوط می شود.« سخن نماینده روح است ، سخن هر کس به همان دنیایی تعلق دارد که روح‏ گوینده‏ اش به آنجا تعلق دارد ، طبعا سخنی که به چندین دنیا تعلق دارد نشانه روحیه‏ ای است که در انحصار یک دنیای به خصوص نیست . و چون روح علی‏ محدود به دنیای خاصی نیست ، در همه دنیاها و جهان ها حضور دارد ، و به‏ اصطلاح عرفا ، " انسان کامل " و " کون جامع " و " جامع همه حضرات " و دارنده همه مراتب است ، سخنش نیز به دنیای خاص محدود نیست . از امتیازات سخن علی اینست که به اصطلاح شایع عصر ما چند بعدی است نه یک‏ بعدی .
خاصیت همه جانبه بودن سخن علی و روح علی مطلبی نیست که تازه کشف شده‏ باشد ، مطلبی است که حداقل از هزار سال پیش اعجاب ها را بر می‏انگیخته‏ است .» (ص42و43)

استاد شهید از آن جا که سخنان علی علیه السلام در تمام جهات از قرآن متأثر است لذا از نهج البلاغه به عنوان «فرزند قرآن» یاد می کند که تعبیر بسیار زیبا و بی مانندی است.

استاد شهید در بخش دیگری از کتاب، به معرفی نهج البلاغه گردآوری شده توسط سید رضی می پردازند : « این مجموعه نفیس و زیبا به نام " نهج البلاغه " که اکنون در دست ما است و روزگار از کهنه کردن آن ناتوان است و گذشت زمان و ظهور افکار و اندیشه‏های نوتر و روشن‏تر مرتبا بر ارزش آن افزوده است ، منتخبی از " خطابه‏ ها " و " دعاها " و " وصایا " و " نامه‏ ها " و " جمله‏ های‏ کوتاه " مولای متقیان علی (ع) است که به وسیله سید شریف بزرگوار " رضی‏ " رضوان الله علیه در حدود هزار سال پیش گردآوری شده است .
آنچه تردید ناپذیر است اینست که علی (ع) چون مرد سخن بوده است ، خطابه‏ های فراوان انشاء کرده ، و همچنین به تناسبهای مختلف جمله‏ های‏ حکیمانه کوتاه فراوان از او شنیده شده است ، همچنانکه نامه ‏های فراوان‏ مخصوصا در زمان خلافت نوشته است ، و مردم مسلمان علاقه و عنایت خاصی به‏ حفظ و ضبط آنها داشته ‏اند .. . گواهی دانشمند خبیر و متتبعی مانند مسعودی ]در جلد دوم مروج الذهب[می‏رساند که خطابه‏ های علی چه‏ قدر فراوان بوده است ، در نهج البلاغه تنها 239 قسمت به نام خطبه نقل‏ شده است ، در صورتیکه مسعودی چهارصد و هشتاد و اندی آمار می‏ دهد و به‏ علاوه اهتمام و شیفتگی طبقات مختلف را بر حفظ و ضبط سخنان مولی می‏رساند.»(ص21و22)

و سرانجام اعترافی تلخ از زبان استاد که « ما شیعیان باید اعتراف کنیم که بیش از دیگران درباره کسی که افتخار نام پیروی او را داریم ظلم و لااقل کوتاهی کرده‏ ایم ، اساسا کوتاهی های ما ظلم است . ما نخواسته و یا نتوانسته ‏ایم علی را بشناسیم ، بیشتر مساعی ما درباره تنصیصات رسول اکرم ( ص ) درباره علی علیه السلام و سب و شتم‏ کسانی است که این نصوص را نادیده گرفته‏ اند بوده است نه درباره شخصیت عینی مولا علی . غافل از اینکه این مشکی که عطار الهی بحق معرف اوست خود بوی دلاویزی دارد و بیش‏
از هر چیز لازم است مشامها را با این بوی خوش آشنا کرد یعنی باید آشنا بود و آشنا کرد ، معرفی عطار الهی به این منظور بوده که مردم با بوی خوش‏ آن آشنا شوند نه اینکه به گفته عطار قناعت ورزند و تمام وقت خویش را صرف بحث در معرفی وی کنند نه آشنائی با او .
آیا اگر نهج البلاغه از دیگران می‏ بود با او همین گونه رفتار می‏ شد ؟ کشور ایران کانون شیعیان علی ( ع ) است و مردم ایران فارسی زبانند شما نگاهی‏ به شرح ها و ترجمه‏ های فارسی نهج البلاغه بیافکنید و آنگاه درباره کارنامه‏ خودمان قضاوت کنید.»

(ص52)

لذا جهت آشنایی بیش تر با سخنان مولایمان علی علیه السلام که :

آب دریا را اگر نتوان کشید / هم به قدر تشنگی باید چشید

و دانستن قدر وارزش بی نهایت گوهر گرانمایه ای که در دست داریم، ابتدا خواندن کتاب : «سیری در نهج البلاغه شهید مطهری » را به همه ی عزیزان فرهیخته توصیه می کنم.

سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد        وآنچه خود داشت زبیگانه تمنا می کرد

گوهری کز صدف کون و مکان بیرون بود          طلب از گمشدگان لب دریا می کرد

«اقبال لاهوری»