زندگینامه

شرح مختصر زندگانی استاد شهید
استاد شهید آیت الله مطهری در ۱۳ بهمن ۱۲۹۸ هجری شمسی در فریمان واقع در ۷۵ کیلومتری شهر مقدس مشهد در یک خانواده اصیل روحانی چشم به جهان می گشاید. پس از طی دوران طفولیت به مکتبخانه رفته و به فراگیری دروس ابتدایی می پردازد.

 

در سن دوازده سالگی به حوزه علمیه مشهد عزیمت نموده و به تحصیل مقدمات علوم اسلامی اشتغال می ورزد. در سال ۱۳۱۶ علیرغم مبارزه شدید رضاخان با روحانیت و علیرغم مخالفت دوستان و نزدیکان، برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم می شود در حالی که به تازگی موسس گرانقدر آن آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی دیده از جهان فروبسته و ریاست حوزه را سه تن از مدرسان بزرگ آن آیات عظام سید محمد حجت، سید صدرالدین صدر و سید محمد تقی خوانساری به عهد گرفته اند. 

مطهری در کلام امام خامنه ای

هنر شهید مطهری

... ما احتیاج داریم مطهری‌هایی برای دهه‌ی 80 و 90 داشته باشیم؛ چون نیازهای فکری روزبه‌روز و نوبه‌نو وجود دارد. درباره‌ی هویت فکری و روشنفکریِ شهید مطهری و نقشی که این مرد بزرگ در زمان خود ایفا کرد، به نظر من تاکنون تعریف جامعی ارائه نشده است.

... باید کاری را که مرحوم شهید مطهری در سالهای دهه‌ی 40 و 50 در محیط فکری این کشور انجام داد، شناخت. ایشان با قوّت فکری و اندیشه‌ی قوی و صائب خود وارد میدان‌هایی شد که تا آن‌وقت هیچ‌کس در زمینه‌ی مسائل اسلامی وارد این میدان‌ها نشده بود؛ و با تفکراتی که آن روز در کشور رایج شده بود - افکار وارداتیِ ترجمه‌ییِ غربی و شرقی - یا می‌رفت رایج شود، خود را وارد یک چالش علمیِ عمیق و وسیع و تمام نشدنی کرد. ایشان، هم در جبهه‌ی مقابله‌ی با مارکسیست‌ها به یک جهاد بسیار هوشمندانه دست زد، و هم در جبهه‌ی مقابله‌ی با تفکرات غربی و لیبرالیست‌ها وارد میدان شد. این نقش، بسیار مهم است؛ هم جرأت و اعتماد به نفسِ لازم می‌خواهد، هم قدرت فکری و اجتهاد در زمینه‌های گوناگون را لازم دارد، هم یقین و ایمان قاطع می‌خواهد؛ این مرد بزرگ همه‌ی اینها را با هم داشت؛ هم عالم بود، هم بسیار مؤمن بود، هم به ایمانِ خود یقین داشت، و هم اعتماد به نفس داشت؛ اینها لازم است.

... هنر شهید مطهری در آن دوران این بود که با قدرتِ اجتهاد و باانصاف و ادب علمی - چه در زمینه‌ی علوم نقلی، چه در زمینه‌ی علوم عقلی - وسط میدان ایستاد و با این افکار گلاویز شد و آنچه را که تفکر اسلامی بود، روشن، ناب و بی‌شائبه وسط گذاشت. علیه او خیلی هم حرف زدند و خیلی هم کار کردند؛ اما ایشان این کار را انجام داد. در جریان روشنفکری، این نقش بسیار مهمی است؛ و این شد پایه‌ی تفکرات بعدی جامعه‌ی ما. بنده اعتقاد راسخ دارم و بارها هم گفته‌ام که جریان فکری اسلامی انقلاب و نظام اسلامی ما در بخش عمده‌یی متکی به تفکرات شهید مطهری است؛ یعنی آنها پایه‌ها و مایه‌های اسلامی‌یی است که ما در تفکرات اسلامی از آنها بهره بردیم و به نظام اسلامی منتهی شد؛ لذا در همان روزگار هم افکار شهید مطهری جایگاه امنی بود برای جوانهای طالب و عاشق فکر اسلامی که در زیر بمباران شدید تفکرات بیگانه قرار می‌گرفتند؛ مارکسیست‌ها یک‌طور، غربگراها یک‌طور؛ هم در دانشگاه‌ها وجود داشت، هم در محیط بیرون از دانشگاه‌ها، و هم حتّی در حوزه‌های علمیه. شهید مطهری یک سنگر و یک مأمن برای این افراد شد تا بتوانند خود را زیر سایه‌ی این تفکر عمیق و مستحکم حفظ کنند؛ هم دین خود را حفظ کنند، هم بتوانند دفاع کنند و حرف نو داشته باشند.

... علما و فضلا و جوانها - بخصوص طلاب جوان ما - باید یک دوره کتابهای شهید مطهری را خوانده باشند؛ که اگر می‌خواهند کاری بکنند، «من بنی فوق بناء السلفی» باشد؛ یعنی بر اساس آن فکر و روی شانه‌های شهید مطهری بروند ان‌شاءاللَّه قله‌های بالاتری را فتح کنند و پرچم فکر اسلامی را به آن جاها بزنند.

                                                                                              (بیانات در دیدار اعضای کنگره حکمت مطهر 18/12/82)
 

آزادی معنوی - هجرت و جهاد

نمونه سوالات ویژه جلسات مباحثه

آزادی معنوی

1-     موجودات زنده برای رشد و تکامل به سه چیز نیاز دارند،آن ها را نام ببرید.

2-     آزادی اجتماعی یعنی چه؟در مقابل آن اسارت و بردگی اجتماعی چگونه است؟

3-     اسلام و قرآن چه جایگاهی برای آزادی اجتماعی قائل است.آیا می توان گفت آزادی اجتماعی از اهداف انبیا بوده است؟چگونه؟

4-     آزادی معنوی چیست؟آزادی انسان از خودش یعنی چه؟این که انسان از نظر فطرت و روح آزاد باشد به چه معناست؟

5-     آیا آزادی اجتماعی بدون آزادی معنوی ممکن است؟

6-     آیا ممکن است بشر اسیر شهوت و خشم و حرص خودش باشد ولی در عین حال آزادی دیگران را محترم بشمارد؟

7-     آزادی های رایج دنیا چگونه قابل توجیه است؟

8-     آیا جهل و نادانی بشر قدیم عامل عدم رعایت آزادی توسط بشر قدیم بوده است؟

آیا امروز با تغییر قوانین می توان آزادی را تأمین کرد؟

9-     علت اصلی عدم احترام به آزادی هم در دنیای قدیم و هم در عصر امروز چیست؟

وضعیت بشر امروز در رابطه با آزادی چگونه است؟

10- رابطه ی تقوی و آزادی را بیان نمایید؟ چرا امام علی7آزادمرد واقعی جهان است؟

11- چگونه انسان دارای دو «خود» و دو «من» عالی و دانی است؟آزاد و اسیر واقعی چه کسی است؟چگونه انسان می تواند هم برده و اسیر خود باشد و هم از خود آزاد؟

 

اسلام و آزادی تفکر

1-     آیا در اسلام آزادی عقیده وجود دارد؟تفاوت آزادی عقیده با آزادی اندیشه چیست؟

2-      تفاوت آزادی عقیده و تفکر در چیست؟ آیا پیروان ادیان دیگر مجازند در جامعه اسلامی تفکر خود را تبلیغ نمایند؟ مدیریت اندیشه و جایگاه کرسی های آزاد اندیشی چگونه است؟

3-   آزادی عقیده و اندیشه را تعریف و ارزش گذاری فرمایید.ضرورت و لزوم ایجاد کرسی های آزاد اندیشی را تبیین فرمایید، مدل و نمونه ای از کرسی آزاد اندیشی در سطح خانواده، ارائه فرمایید.

4-   در حالی که در قران می فرماید لا اکراه فی الدین، پس چرا مذهبیون و حکومت اسلامی با زور و اکراه مردم را مجبور می کنند تا احکام اسلامی مانند حجاب را اجباری نمایند.

 

هجرت و جهاد

1-     هجرت به چه معناست؟

2-     چرا « جبر محیط » در اسلام مسموع نیست؟

3-     آیا منظور از هجرت و جهاد ، تنها داشتن سیر و سلوک معنوی و طی کردن مقامات قرب است؟

4-     نقش هدف و نیت در هجرت و جهاد چیست؟

5-     آیا طالب علم ، مهاجر الی الله است؟ درچه صورت؟

6-     در زمینه هجرت،تفاوت امام حسین(ع)و حضرت موسی(ع) و ابراهیم(ع) در منطق قرآن چیست؟

7-     پایه های اسلام از جنبه ی اجتماعی بر چه چیزی استوار است؟

8-     تفاسیر و تعابیر مختلف از هجرت و جهاد را توضیح دهید.

9-   آیا امکان دارد انسانی میدان جهاد را ندیده باشد ولی درجه مجاهد ،
پیدا کند؟ چرا؟ درباره ی جهاد چطور؟

10-  تکلیف افراد در شرایط مختلف ، با توجه به عدم وجود شرایط جهاد چیست؟

11- انتظار ظهور یعنی چه؟

12- علت تأکیداسلام بر «سفرکردن» و ستایش آن چیست؟

13- معنای اینکه اسلام هجرت را در زندگی انسان ها اصل می داند، چیست؟

14- منظور از روایت « النفس ان لم تشغله شغلتک » چیست؟

15- فلسفه ی زهد حضرت علی(ع) و منطق او در فلسفه ی ترک دنیای خود چه بود؟

 

سوالات کاربردی

1-   با توجه به تعریف هجرت ،خانواده مهاجر دارای چه ویژگی هایی است؟ با چه نوع برنامه ریزی هایی می توان چنین خانواده ای درست کرد؟ چند نمونه کاربردی را ذکر فرمایید.

2-     رابطه هجرت و جهاد را با آزادی بر اساس انسان شناسی را تبیین نمایید.

3-     هجرت و جهاد در دو ساحت اجتماعی و فردی (معنوی) چگونه قابل بررسی است؟

4-     چگونه یک انسان می تواند مهاجر و مجاهد باشد؟

5-     اینکه به مبارزه با نفس و مجاهده و میراندن آن سفارش شده است، چگونه با کرامت نفس و عزت نفس قابل جمع است؟

ده گفتار / امر به معروف و نهی از منکر

بحث دوم : امر به معروف و نهی از منکر

 

1-     چرا امر به معروف و نهی از منکر بیش از هر جا، در کتب فقهی، مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است؟

2-    فقها در زمینه ی امر به معروف و نهی از منکر ، چه مسائلی را مطرح می کنند؟

3-    در زمینه ی تاریخچه ی امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه شهید مطهری به سؤالات زیر

پاسخ دهید:

الف) دایره ی حِسبِه(احتساب) چه نوع تشکیلاتی بوده و به چه منظور ایجاد شده است؟  

ب) آیا دایره ی حِسبِه همان دایره ی امر به معروف و نهی از منکر بوده است؟

ج) مُحتَسِب که بوده ؟ و باید چه ویژگی هایی می داشته است؟ آیا قاضی ، همان محتسب بوده است؟

د) مقایسه کنید:

- دایره ی حِسبِه (قلمرو دایره ی حسبه) و شهرداری امروز

- دایره ی حسبه و شهربانی امروز(نیروی انتظامی)

- حدود امر به معروف در گذشته و حال

ه) چرا مردم برای دایره ی حسبه احترام دینی قائل بودند؟

4-   آیه ی کریمه ی 71 / سوره ی توبه ، چه مواردی را به صورت علت و معلول و سبب و مُسَبِّب بر

یکدیگر ذکر کرده است؟ و رحمت خداوند را شامل حال چه کسانی می داند؟

5-   امام باقر علیه السلام ،آثار امر به معروف و نهی از منکر را چگونه بیان می فرمایند؟

6-    شهید مطهری ،علت بی تفاوتی مردم در اصلاحات را چه می دانند؟

7-   علت بیزاری مردم از امر به معروف و نهی از منکر و فراموش شدن آن در دوره های اخیر – از نظر شهید مطهری – چیست؟

8-    اصل « پند یا بند » را توضیح دهید؟

 9-    مراحل امر به معروف را نام ببرید.

10-  شرایط امر به معروف و نهی از منکر را ذکر نمایید.

11-  حدیث « کونوا دعاه للنّاس بغیر السنتکم » را شرح دهید.

12- علت لزوم دخالت عقل و منطق در اقامه ی امر به معروف و نهی از منکر ، با توجه به شرایط این فریضه چیست؟

13- تفاوت موعظه و امر به معروف و نهی از منکر چیست؟

14- علت کمبود مصلح اجتماعی در تاریخ اسلام را بیان کنید؟

 

برای از بین بردن بدحجابی در جامعه چه راهکارهایی را پیشنهاد می کنید؟

ده گفتار / تقوا

بحث اول : تقوا

1-      معنا و حقیقت تقوا را به اختصار توضیح دهید.

2-      تقوا چگونه می تواند موجب روشن بینی و نجات از تنگناها شود؟

3-      می دانیم که تقوا موجب مصونیت است، اما چگونه می تواند عامل تحقق آزادی باشد؟

4-      چه رابطه ای بین تقوا و آزادی اجتماعی و آزادی معنوی وجود دارد؟

5-      چرا قرآن ملاک برتری انسان ها را تقوا می داند؟

6-      نتیجه عملی تعریف و ترجمه نادرست تقوا به پرهیزگاری چیست؟

7-      با توجه به این که اسلام بر آزادی و آزادگی تأکید می کند، آیا تقوا مخالف با آزادی انسان نیست؟

8-      با توجه به حدیث « الانسانُ حریصٌ علی ما مُنِع » آیا توصیه به تقوا و منع آدمی از انواع لذت ها و لذت جویی ها و سرکوبی غرایز موجب حریص شدن انسان نسبت به آن ها نمی شود؟

9-      برای این که انسان با تقوا و دین دار باشد ، بایستی از جامعه ی فاسد کنونی فاصله بگیرد، با توجه به این مطلب آیا تقوا به معنی فرار از مسئولیت های اجتماعی و منزوی شدن آدمی نیست؟

10-  رابطه ی تقوا با علم و قدرت را توضیح دهید.

11-  رابطه ی تقوا با امر به معروف و نهی از منکر را توضیح دهید.

12-  رابطه ی تقوا با هجرت و جهاد چیست؟

13-  بر اساس آیه ی  93 سوره ی مبارکه مائده چگونه ممکن است فردی پس از تقوا باز هم تقوا بیاورد؟