یاد ایام - ولادت امام محمد باقر علیه السلام
اخلاق خانوادگی امام محمدباقر (ع)
امام محمد بن علی بن حسین بن علی بن
ابیطالب ـ علیه السّلام ـ امام پنجم شیعیان جهان است؛ لقبش باقر و کنیه‌اش
ابوجعفر، نوه دختری امام حسن مجتبی ـ علیه السّلام ـ و نوه پسری امام حسین
ـ علیه السّلام ـ . پدرش امام سجاد و مادرش فاطمه (ام عبدالله) دختر امام
مجتبی ـ علیه السّلام ـ است[۱] و نخستین کسی است که هم از نظر پدر و هم از
نظر مادر علوی و فاطمی است . امام محمد باقر در سال ۵۷ هجری قمری در شهر
مدینه به دنیا آمد در واقعه جانسوز کربلا ۴ ساله بود و در سال ۱۱۴ هجری
قمری در همان مدینه به شهادت رسید و در قبرستان بقیع در کنار پدرش (امام
سجاد ـ علیه السّلام ـ ) و جدش (امام حسن مجتبی ـ علیه السّلام ـ ) به خاک
سپرده شد.[۲]
امام باقر به لحاظ ویژگی‌های اخلاقی و برتریهای علمی در زمان خود شهرت
فراوانی یافت.[۳] و قبل از ولادتش مورد عنایت خاص پیامبر و امامان قبل از
خود بود. جابر بن عبدالله انصاری سلام خاص رسول گرامی اسلام را به امام
باقر ـ علیه السّلام ـ رساند.[۴] در زهد و علم و عظمت و فضیلت سرآمد بنی
هاشم بود و مقام علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و دشمن بود بسیاری از
بزرگان صحابه و تابعین از محضر آن حضرت مستفیض شده و کتب دانشمندان و
مورخان اهل سنت نیز پر از سخنان گهربار آن پیشوای بزرگ است.[۵] اکنون به
برخی از خصوصیات رفتاری حضرت در خانواده و روش و سیره حضرت در تربیت
فرزندان یا نوع رابطه با آنها می‌پردازیم.
۱٫ مقدمات
حضرت در برخی روایات علاوه بر توجه به ایجاد زمینه‌های مناسب قبل از ازدواج
و قبل از تولد فرزند به مسائل تربیتی از روزهای آغازین تولد اشاره کرده و
نکات مهمی را سفارش کرده‌اند ؛ مانند گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ
کودک، عقیقه کردن و انتخاب نام نیکو، تأثیر شیر مادر در تربیت که در این
موارد نقش مادر مهمتر است. اما از دوران نوجوانی نقش پدر مهمتر می‌شود به
ویژه در مورد پسران.[۶]
۲٫ محبت به کودکان
نیاز کودکان به محبت از ضروری‌ترین نیازهای عاطفی است که می‌توان با
بوسیدن، در آغوش گرفتن، گفتن جملات زیبا و محبت‌آمیز، خریدن هدیه و اسباب
بازی، همبازی شدن با آنها و… به این نیازها پاسخ گفت. این مسائل را امام
باقر ـ علیه السّلام ـ در مورد فرزند کوچک خود امام صادق ـ علیه السّلام ـ
رعایت می کرد. محمد بن مسلم نقل می‌کند که در خدمت امام باقر ـ علیه
السّلام ـ بودم. در این هنگام فرزند (خردسالش) جعفر ـ علیه السّلام ـ وارد
شد… و در دستش عصایی بود که با آن بازی می‌کرد. امام باقر ـ علیه السّلام ـ
او را به گرمی در آغوش گرفت و به سینه خود فشرد و خطاب به او فرمود: پدر و
مادرم فدایت… در این هنگام جعفر ـ علیه السّلام ـ خندید.[۷]
۳٫ ستایش از فرزند صالح
تشویق و ستایش از کارهای نیک فرزندان موجب احساس موفقیت و باعث ایجاد
انگیزه قوی در تکرار آنهاست به ویژه اگر در موقعیت مناسبی صورت گیرد. طاهر
یکی از اصحاب امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقل می‌کند که در محضر امام نشسته
بودم که فرزندش جعفر ـ علیه السّلام ـ وارد شد. امام باقر فرمود: او
بهترین مخلوقات خداوند است.[۸] حضرت نزد اصحاب خود فرزندش را با جملاتی
بسیار نیکو مورد محبت و تشویق قرار داد.
۴٫ نصیحت فرزند
والدین با این صحبتها و نصیحتها علاوه بر این‌که رهنمودهای مهم و تجربه‌های
باارزش خود را ره توشه فرزندان خویش می‌کنند زمینه ایجاد روابط صمیمی را
نیز فراهم می‌آورند و به فرزندان نزدیک می‌شوند. و ضمن آگاهی از مشکلات
آنها در حل آن نیز به فرزندان یاری می‌رسانند. این نکته مهم است که پدر و
مادر باید رابطه دوستانه و صمیمی با فرزندان داشته باشند ولی دوست نباشند.
همانطور که دوست رابطه صمیمی دارد ولی پدر و مادر نیست. جایگاه دوست با
جایگاه پدر و مادر یکی نیست و هم‌چنین دوست مهمتر از پدر و مادر نیست
بنابراین پدر و مادر باید با هوشیاری کامل ضمن حفظ ابهت و شخصیت خود در
نزدیک شدن به فرزندان و ایجاد رابطه صمیمی با آنها بکوشند و ضمناً فرزندان
ضمن رعایت ادب و احترام والدین، با آنها صمیمی باشند. در بسیاری روایات هست
که امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرزندانشان را به صورت فردی یا جمعی خطاب
کرده و نصایحی مشفقانه می‌فرمودند[۹] مثلاً می‌فرمود: «فرزندم از کسالت و
اندوه بپرهیز که این دو کلید هر شری است…».[۱۰] سفیان ثوری از امام صادق ـ
علیه السّلام ـ خواست تا او را نصیحت فرماید امام صادق ـ علیه السّلام ـ
فرمود: «ای سفیان! پدر مرا به سه چیز سفارش و از سه چیز برحذر می‌داشت. از
جمله سفارشات این بود که فرزندم هر که با رفیق بد همراه شود سالم نمی‌ماند و
هر که در محلهای اتهام برود مورد اتهام قرار می‌گیرد و هر که بر زبان خود
کنترل نداشته باشد پشیمان می‌شود.[۱۱]
۵٫ ایجاد آرامش در خانواده
بی‌تردید روابط خوب والدین با هم و نوع رفتار آنها با فرزندان در ایجاد
فضای مناسب و آرام بعنوان زمینه خوشبختی و پیشرفت و رسیدن به آرزوها بسیار
مهم است و برعکس نزاعهای خانوادگی و اختلاف والدین و نبودن صمیمیت و آرامش
علاوه بر ایجاد فضای اضطراب و یأس موجب عدم اعتماد به نفس در فرزندان، دوری
از خانواده، افتادن در دامهای اجتماعی و به مخاطره انداختن تربیت فرزندان
می‌شود .پیامدهای مثبت روابط خوب و پیامدهای منفی روابط سرد بر همه اعضاء
خانواده تأثیر دارد. امام باقر ـ علیه السّلام ـ سفارش می‌کند که در
خانواده هم احسان و نیکی و خوشرفتاری لازم است و هم این‌که این خوشرفتاری
را به بهترین وجه ممکن ابراز کردن. لذا می‌فرمایند: «من حسن برّه باهله زید
فی عمره»[۱۲] یعنی هر کس با روشی نیکو و پسندیده به همسر و فرزندان خود
نیکی کند عمرش طولانی می‌شود.
۶٫ عمل کردن به گفته‌های خود
در خانواده آنچه بیش از گفتار و نصیحت تأثیر دارد عمل است. اساسی‌ترین عامل
تربیت در سیره معصومین و مهم‌ترین راز موفقیت آنها در خانواده عمل آنها
بود. آن بزرگواران با پایبندی به گفتار و نصایح خود بهترین الگوی رفتاری
برای فرزندان و خانواده و اصحاب خویش بودند. مثلاً اگر پدر خانواده در حضور
فرزندان و همسر خود صدقه دهد یا در انجام واجبات دینی کوشا باشد یا نماز
اول وقت بجا آورد تأثیر آن و الگو شدن این رفتار سریعتر از آن است که فقط
آنها را به این امور سفارش کند. فرزند بزرگوار امام باقر ـ علیه السّلام ـ
نقل می‌کند که «روزی بر پدرم وارد شدم و مشاهده کردم که هشت هزار دینار طلا
صدقه داده به تهیدستان مدینه و اهل خانه‌ای را که تعداد آنها به یازده نفر
می‌رسید آزاد کرده است.»[۱۳] در روایتی دیگر نیز امام صادق ـ علیه السّلام
ـ نقل کرده است «من پیوسته رختخواب پدرم را پهن می‌کردم و منتظر می‌ماندم
تا ایشان به رختخواب بروند و بخوابند و سپس بر می‌خواستم و به رختخواب خود
می‌رفتم. شبی آن حضرت تأخیر کرد و من در طلب او به مسجد رفتم در حالی که
مردم خواب بودند او را در حال سجده دیدم و غیر او کسی در مسجد نبود. من
صدای او را می‌شنیدم که (دعا)می‌فرمود…».[۱۴]
جهت مطالعه بیشتر مراجعه کنید به:
۱- شیخ صدوق . خصال
۲- حلیه الابرار۲ـ ستارگان درخشان، ج ؛نویسنده: ۷محمّد جواد نجفی،.
۳ـ امام باقر ـ علیه السّلام ـ جلوه امامت در افق روشن؛نویسنده:. احمد ترابی
————————————————
[۱] . شیخ مفید، الارشاد، مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۱۳ هجری، ج ۲، ص ۱۵۷ و ۱۵۸
، اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، نشر ادب الحوزه ج ۲، ص
۳۱۸ و ۳۱۹٫
[۲] . شیخ مفید، همان، کشف الغمه همان.
[۳] . پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، مؤسسه امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، قم، چاپ ۱۳، ص ۳۰۶ به نقل از مناقب ابن شهر آشوب.
[۴] . مجلسی، بحارالانوار، الطبعه الثانیه، تهران، المکتبه الاسلامیه، ج ۴۶، ص ۲۶۶، الارشاد، همان، ص ۱۵۹ ،کشف الغمه، همان،ص ۳۲۱٫
[۵] . سیره پیشوایان، همان، ص ۳۱۰ و ۳۱۱٫
[۶] . مراجعه کنید به احادیث فراوان در جلد ۱۵ وسائل الشیعه و جلد ۸ تهذیب الاحکام.
[۷] . مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۷، ص ۱۵٫
[۸] . همان.
[۹] . بحرانی، سید هاشم، حلیه الابرار، المطبعه‌العلمیه، قم، ج ۲، ص ۱۲۶ و ۱۲۷٫
[۱۰] . کشف الغمه، همان، ص ۳۴۱٫
[۱۱] . شیخ صدوق،الخصال، ص ۱۶۹٫
[۱۲] . مراجعه کنید به احادیث حضرت در تحف العقول.
[۱۳] . مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۲۹۰٫
[۱۴] . حلیه الابرار، همان، ج ۲، ص ۳۳۰٫
از : http://www.14-masoum.com
