اهمیت تربیت در دوره ی کودکی

تربیت ، فن تشکیل عادت است .

از نظر علمای قدیم آدم‏ تربیت شده آدمی بود که آنچه که فضیلت نامیده می‏ شود ، در او به صورت‏ خوی و ملکه درآمده باشد و مادامی که یک فضیلت به صورت ملکه در نیامده باشد یا به طبیعت ثانوی انسان بدل نشده باشد " حال " است نه‏ فضیلت ، زیرا امری زایل شدنی است ، باید ملکه شود تا زوالش مشکل باشد .

علمای قدیم در تعریف عدالت می‏ گفتند : عدالت ملکه تقوا و پرهیزکاری‏ است ، یعنی تقوا و پرهیزکاری برای انسان ، ملکه شده باشد ، و حتی‏ می‏ گفتند انسان آن وقت دارای اخلاق فاضله است که در عالم خواب هم ضد آن‏ اخلاق از اوصادر نشود مثلا آنقدر راستگو باشد که حتی در عالم خواب هم دروغ‏ نگوید .

و بر این اساس است که اهتمام زیادی می‏ شود که تربیت در سنین‏ کودکی صورت گیرد .

اصلا گفته می‏ شود : تربیت ، فن تشکیل عادت است . روحیه انسان در ابتدا حکم ماده شل و قابل انعقادی مثل گچ را دارد که‏ ابتدا که آن را در آب می ‏ریزند شل است و بعد سفت می‏ شود . وقتی این ماده‏ شل است آن را در هر قالبی بریزیم به همان شکل درمی‏ آید . می‏ توان آن را به‏ صورت انسان درآورد یا به صورت خوک و یا خروس . در هر قالبی که بریزیم‏ همین که سرد شد همان شکل را می‏ گیرد و سفت می ‏شود . می‏ گویند روح انسان در زمان کودکی حالت قابل انعطافی دارد و مانند همان ماده شل است ، و هر چه‏ انسان بزرگتر شود قابلیت انعطاف آن کمتر می‏ شود .

اینکه گفته‏ اند : " العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر "

اختصاص به علم ندارد ، بلکه باید گفته شود : التربیة فی الصغر کالنقش فی الحجر .

البته علمای امروز هم به‏ تربیت دوران کودکی بیشتر اهمیت می‏ دهند . بچه‏ ای که در کودکستان است ، از بچه دبستان - و بچه دبستان از نوجوان دبیرستان ، و نوجوان دبیرستان از جوان دانشگاه - جنبه پذیرشش بیشتر است . انسان در سن پنجاه سالگی‏ شخصیتش منعقد می‏ شود . البته مبالغه نباید کرد . انسان یک موجود قابل‏ تغییر و قابل توبه و بازگشت است و ممکن است در سن صدسالگی هم خود را تغییر دهد .

ولی شک نیست که حالات روحی کم ‏کم ملکه می ‏شود و برگرداندن‏ آنها دشوار می‏ گردد.

(تعلیم و تربیت در اسلام ، ص 78-77)

چوب تر را چنان که خواهی پیچ          نشود خشک جز به آتش راست