اهمیت تعلیم و تربیت و آثار آن

داشتن علم ، به تنهایی ارزش نیست. هستند کسانی که دانش فراوان دارند ، ولی مانند ظرفی پر از عسل اند که هیچ منفذی برای استفاده از عسل ها در آنها نیست. علم دانشمند زمانی اهمیت دارد که آن را به دیگران منتقل کند و البته زکات دانش ، آموختن آن به بندگان خداست.

معلم در مقام تعلیم ، راهبر و راهنمای علمی افراد زیادی است و این موقعیت حساس ، سبب تلاش او در حل مشکلات علمی می شود که نتیجه اش بالا رفتن سطح علمی وی نیز خواهد شد. دانش شخصی که بیاموزد ولی تربیت نشود ، مانند اسلحه ای است که با آن جان انسان ها را به خطر می اندازد.

                                                                چو دزدی با چراغ آید / گزیده تر برد کالا را

در قرآن کریم که تعلیم و تربیت به عنوان هدف پیامبران ذکر شده ، در سه مورد تربیت بر تعلیم مقدم گردیده است :

(بقره/ 151 ، آل عمران/ 164 ، جمعه /2 )

و تنها در یک آیه تعلیم بر تربیت مقدم شده است. (بقره/ 129 )

در نتیجه ی تعلیم و تربیت چنانچه شهید مطهری می فرمایند:

باید در افراد و در جامعه رشد شخصیت فکری و عقلانی پیدا بشود.

« این مسأله که باید در افراد و در جامعه رشد شخصیت فکری و عقلانی پیدا بشود یعنی قوه تجزیه و تحلیل در مسائل پیدا بشود ، یک مطلب اساسی‏ است ، یعنی در همین آموزش ها و تعلیم و تربیت ها در مدرسه‏ ها وظیفه معلم‏ بالاتر از اینکه به بچه یاد می‏ دهد اینست که کاری بکند که قوه تجزیه و تحلیل او قدرت بگیرد ، نه اینکه فقط در مغز وی معلومات بریزد ، که اگر معلومات خیلی فشار بیاورد ذهن بچه راکد می‏ شود.

در میان علما ، افرادی که خیلی استاد دیده‏ اند ، من به اینها هیچ اعتقاد ندارم . به همین دلیل اعتقاد ندارم که خیلی استاد دیده‏ اند ، همان که‏ برایشان باعث افتخار است . مثلا می‏ گویند : " فلان کس سی سال به درس‏ مرحوم نائینی رفته ، یا بیست و پنج سال متوالی درس آقا ضیاء را دیده " . عالمی که سی سال یا بیست و پنج سال عمر را یکسره درس این استاد و آن‏ استاد را دیده ، او دیگر مجال فکر کردن برای خودش باقی نگذاشته ، دائما می‏ گرفته ، تمام نیرویش صرف گرفتن شده ، دیگر چیزی نمانده برای آنکه با نیروی خودش به مطلبی برسد .

مثل معروفی است ( که البته افسانه است ) می‏ گویند که یک غیبگو و رمالی ، علم غیبگویی و رمالی را به بچه‏ اش آموخته بود . خودش در دربار پادشاه حقوق خوبی می‏ گرفت ، این علم را به بچه‏ اش آموخته بود که بعد از خودش او این پست را اداره کند . تا روزی که او را به پادشاه معرفی کرد . پادشاه خواست که او را امتحان کند . تخم مرغی در دستش گرفت و به او گفت : اگر گفتی که در دست من چیست ؟ او هر چه حساب کرد نفهمید که‏ چیست . پادشاه گفت : وسطش زرد است و اطرافش سفید . یک فکری کرد و گفت : این سنگ آسیائی است که در وسطش هویج ریخته‏ اند . پادشاه خیلی‏ بدش آمد و بعد پدرش را آورد و گفت : آخر این چه علمی است که به او آموخته‏ ای ؟ ! گفت : علم را من خوب آموختم ولی این عقل ندارد . آن حرف‏ اول را از روی علمش گفت ولی این دومی را از روی بی‏ عقلیش گفت . شعورش‏ نرسید که سنگ آسیا در دست انسان جا نمی‏ گیرد . این را عقل آدم باید حکم‏ بکند « .

(تعلیم و تربیت ، ص 22-21)