مواد قرار داد صلح امام حسن علیه السلام

(ازکتاب سیری در سیره ائمه اطهار، شهید مرتضی مطهری، فصل دوم : صلح امام حسن علیه السلام)

 مواد قرار داد را به این شکل نوشته ‏اند :

. 1 حکومت به معاویه واگذار می ‏شود بدین شرط که به کتاب خدا و سنت پیغمبر و سیره خلفای شایسته عمل کند .

 در اینجا لازم است مطلبی را عرض کنم : امیرالمؤمنین یک منطقی‏ دارد و آن منطق این است که می‏ گوید من به خاطر اینکه خودم خلیفه باشم یا دیگری ، با اینکه خلافت حق من است قیام نمی‏ کنم ، آن وظیفه مردم است ، من آن وقت قیام می‏ کنم که آن کسی که خلافت را بر عهده گرفته است کارها را از مجرا خارج کرده باشد ، در نهج البلاغه است : « و الله لاسلمن ماسلمت‏ امور المسلمین و لم یکن فیها جور الا علی خاصة ». یعنی مادامی که‏ ظلم فقط بر شخص من است که حق مرا از من گرفته ‏اند ، و منهای این سایر کارها در مجرای خودش است ، من تسلیمم ، من آن وقت قیام می‏ کنم که کارهای‏ مسلمین از مجرا خارج شده باشد .

این ماده قرار داد این است [ و در واقع ] امام حسن این چنین قرار داد می‏ بندد : مادامی که ظلم فقط به من است و مرا از حق خودم محروم کرده‏ اند ولی آن غاصب متعهد است که امور مسلمین را در مجرای صحیح اداره کند من‏ به این شرط حاضرم کنار بروم.

2- " پس از معاویه حکومت متعلق به حسن است و اگر برای او حادثه ‏ای‏ پیش آمد متعلق به حسین " . این جمله مفهومش این است که این صلح یک‏ مدت موقتی دارد ، نه اینکه [ امام حسن ] گفت دیگر ما گذشتیم و رفتیم ،
این تو و این خلافت ، تا هر وقت هر کار می‏ خواهی بکن ، نه ، " تا معاویه‏ هست " ، این صلح تا زمان معاویه است ، شامل بعد از زمان معاویه نمی‏ شود ، پس معاویه حق ندارد برای بعد از زمان خودش توطئه‏ ای بچیند : " و معاویه حق ندارد کسی را به جانشینی خود انتخاب کند " .

- 3 معاویه در شام لعن و ناسزای به امیرالمؤمنین را رسم کرده بود . این‏ را در متن صلحنامه قید کردند که باید این عمل زشت موقوف باشد : " معاویه باید ناسزا به امیرالمؤمنین ولعنت بر او را در نمازها ترک کند و علی را جز به نیکی یاد ننماید "

که این را هم معاویه تعهد و امضاء کرد . اینها روی علی تبلیغ می‏کردند ، می‏گفتند علی را ما به این دلیل لعنت‏ می‏کنیم که - العیاذ بالله - او از دین اسلام خارج شده بود . آدمی که اینجا امضا می‏دهد ، لااقل این مقدار اتمام حجت بر اوشده که تو اگر علی را یک‏ آدمی می‏خوانی که واقعا مستحق لعن است پس چرا متعهد می‏شوی که او را جز به نیکی یاد نکنی ، و اگر مستحق لعن نیست و آنطور که متعهد شده‏ای درست‏ است پس چرا اینطور عمل می‏کنی ؟ ! که بعد ، این را هم زیر پا گذاشت و تا نود سال این کار ادامه پیدا کرد .
4- " بیت المال کوفه که موجودی آن پنج میلیون درهم است مستثنی است‏ و " تسلیم حکومت " شامل آن نمی‏شود و معاویه باید هر سالی دو میلیون‏ درهم برای حسن بفرستد " این قید را کرده بودند برای همین که می‏خواستند
نیاز شیعیان را از دستگاه حکومت معاویه رفع کنند که اینها مجبور نباشند ، و بدانند اگر نیازی داشته باشند می‏شود خود امام حسن وامام حسین مرتفع‏ کنند . " و بنی هاشم را از بخششها و هدیه‏ها بر بنی امیه امتیاز دهد و یک میلیون درهم در میان بازماندگان شهدایی که در کنار امیرالمؤمنین در جنگهای جمل و صفین کشته شده‏اند تقسیم کند و اینها همه باید از محل خراج‏ " دارابجرد " تأدیه شود " . دارابجرد در اطراف شیراز است که خراج و مالیات این نقطه را به بنی هاشم اختصاص دادند .

5- " مردم در هر گوشه از زمینهای خدا ، شام یا عراق یا یمن و یا حجاز ، باید در امن و امن باشند و سیاهپوست و سرخپوست از امنیت برخوردار باشند و معاویه باید لغزشهای آنان را نادیده بگیرد " مقصود کینه‏ توزیهایی است که به گذشته مربوط می‏شود ، چون اینها اغلب کسانی بودند که‏ در گذشته با معاویه در صفین جنگیده‏اند " و هیچکس را بر خطاهای گذشته‏اش‏ مؤاخذه نکند و مردم عراق را به کینه های گذشته نگیرد . اصحاب علی در هر نقطه‏ای که هستند در امن و امان باشند و کسی از شیعیان علی مورد آزاد واقع‏ نشود و یاران علی بر جان و مال و ناموس و فرزندانشان بیمناک نباشند و کسی ایشان را تعقیب نکند و صدمه‏ای بر آنان وارد نسازد ، و حق هر حقداری‏ بدو برسد و هر آنچه در دست اصحاب علی است از آنان باز گرفته نشود . به‏ قصد جان حسن بن علی و برادرش حسین و هیچیک از اهل بیت رسول خدا توطئه‏ای در نهان و آشکار چیده نشود " این مواد ، مخصوصا ماده 5 و ماده 3 - که مسئله لعن امیرالمؤمنین است - اگر چه از همان شرط اول تأمین شده‏ زیرا وقتی که او متعهد میشود که به کتاب خدا و سنت پیغمبر و سیره خلفای‏ را شدین عمل کند ، طبعا اینها در آن مستتر است ، ولی معذلک اینها را که‏ می‏دانستند مورد توجه خاص معاویه است و بر خلاف عمل می‏کند ، برای اینکه‏ بعدها هیچگونه تأویل و توجیهی در خصوص این کارها به کار نبرد ، به طور خصوصی در مواد قرار داد گنجاندند " و در هیچیک از آفاق عالم اسلام‏ ارعاب و تهدیدی نسبت به آنان انجام نگیرد " . خواستند نشان بدهند که‏ ما از حالا به روش تو بد بین هستیم .

 

اینها بود مجموع مواد این قرار داد . معاویه نماینده‏ای داشت به نام عبدالله بن عامر . او را با نامه‏ای که زیر آن را امضا کرده بود فرستاد نزد امام حسن و گفت شرایط همه همان است که تو می‏گویی ، هر چه تو در آن صلحنامه بگنجانی من آن را قبول دارم . امام حسن هم این شرایط را در صلحنامه گنجانید . بعد هم معاویه با قسمتهای خیلی زیادی که من خدا و پیغمبر را ضامن قرار می‏دهم ، اگر چنین نکنم چنان ، اگر چنین نکنم چنان ، همه این شرایط را گفت و این قرار داد را امضا کردند .

بنابراین به نظر نمی‏رسد که در صلح امام حسن ، در آن شرایطی که امام حسن‏ می‏زیست ایرادی باشد ، ومقایسه کردن میان صلح امام حسن در مسند خلافت با قیام امام حسین به عنوان یک معترض ، با اینهمه اختلافات دیگری که عرض‏
کردم مقایسه صحیحی نیست ، یعنی به نظر اینجور می‏رسد که اگر امام حسن در آنوقت نبود و بعد از شهادت امیرالمؤمنین امام حسین خلیفه شده بود ، قرار داد صلح امضا می‏کرد ، و اگر امام حسن تا بعد از معاویه زنده بود ،
مثل امام حسین قیام می‏کرد ، چون شرایط مختلف بوده است .