تلقی نهج البلاغه از عبادت چگونه است ؟

تلقی نهج البلاغه از عبادت ، تلقی عارفانه است ، بلکه سرچشمه و الهام بخش تلقی‏ های عارفانه از عبادت ها در جهان اسلام ، پس از قرآن مجید و سنت رسول اکرم ، کلمات علی‏ و عبادت های عارفانه علی است .
چنانکه می ‏دانیم ، یکی از وجهه‏ های عالی و دور پرواز ادبیات اسلامی ، چه‏ در عربی و چه در فارسی ، وجهه روابط عابدانه و عاشقانه انسان است با ذات احدیت . اندیشه‏ های نازک و ظریفی به عنوان خطابه ، دعا ، تمثیل ، کنایه ، به صورت نثر و یا نظم در این زمینه به وجود آمده است که راستی تحسین آمیز و اعجاب انگیز است . با مقایسه با اندیشه‏ های ما قبل اسلام در قلمرو کشورهای اسلامی می‏توان‏ فهمید که اسلام چه جهش عظیمی در اندیشه‏ ها در جهت عمق و وسعت و لطف و رقت به وجود آورده است ، اسلام از مردمی که بت یا انسان و یا آتش را می‏ پرستیدند و بر اثر کوتاهی اندیشه مجسمه ‏های ساخته دست خود را معبود خود قرار می ‏دادند و یا خدای لایزال را در حد پدر یک انسان تنزل می‏ دادند و احیانا پدر و پسر را یکی می‏ دانستند و یا رسما اهورامزدا را مجسم‏ می‏ دانستند و مجسمه اش را همه جا نصب می‏ کردند ، مردمی ساخت که مجردترین‏ معانی و رقیق ترین اندیشه‏ ها و لطیف ‏ترین افکار و عالی ترین تصورات را در مغز خود جای دادند . چطور شد که یک مرتبه اندیشه‏ ها عوض شد ، منطق‏ ها تغییر کرد ، افکار اوج‏ گرفت ، احساسات رقت یافت و متعالی شد و ارزشها دگرگون گشت ؟

" سبعه معلقه " و " نهج البلاغه " دو نسل متوالی هستند ، هر دو نسل‏ نمونه فصاحت و بلاغت‏ اند ، اما از نظر محتوی تفاوت از زمین تا آسمان‏ است . در آن یکی هر چه هست وصف اسب است و نیزه و شتر و شبیخون و چشم‏ و ابرو و معاشقه و مدح و هجو افراد ، و در این یکی عالی ترین مفاهیم انسانی .

تفاوت تلقی های مردم از عبادت در نهج البلاغه :

همانا گروهی خدای را به انگیزه پاداش می‏ پرستند ، این عبادت تجارت‏ پیشگان است ، و گروهی او را از ترس می‏ پرستند ، این عبادت برده صفتان‏ است ، و گروهی او را برای آنکه او را سپاسگزاری کرده باشند می‏ پرستند ، این عبادت آزادگان است . (حکمت 237)
فرضا خداوند کیفری برای نافرمانی معین نکرده بود ، سپاسگزاری ایجاب می‏ کرد که‏ فرمانش تمرد نشود . (حکمت 290)
از کلمات آن حضرت است :
من تو را به خاطر بیم از کیفرت و یا به خاطر طمع در بهشتت پرستش‏ نکرده‏ ام ، من تو را بدان جهت پرستش کردم که شایسته پرستش یافتم .

(سیری در نهج البلاغه، ص94-92)